آیا خداوند به عبادت ما نیاز دارد؟ چرا خداوند مارا برای عبادت خود خلق کرد؟

نویسنده: حمزه تزورتزس

مترجم: علی اکبر خوشنو

بهترین روش برای پاسخ به اینچنین سوالاتی، فهمیدن کیستی خداوند'>خداوند در بافت عبادت'>عبادت است. در اصطلاح، خداوند نهادی است که عبادات ما برای او خواهد بود؛ به عنوان حقیقتی ضروری از وجود او. قرآن بارها این حقیقت را دربارۀ خداوند برجسته می‌کند:

«إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي» (طه: ۱۴)

«من «الله» هستم، و معبودي جز من نيست، پس تنها مرا عبادت كن، (عبادتي خالص از هرگونه شركي)، و نماز را بخوان تا (هميشه) به ياد من باشي.»

از آنجا که خداوند، به یقین، تنها نهادیست که حق عبادت ما برای اوست، پس تمامی اعمال عبادی ما تنها باید به سوی او هدایت شود.

در سنت اسلام، خداوند نهادی با حداکثر کمال تلقی می‌شود. او دارای تمامی اسماء و صفات عالی در حد کمال است. برای مثال در الهیات اسلامی، خداوند به کمال دوستداری و محبت توصیف شده، یعنی محبت او کامل‌ترین نوع محبت و بالاترین عشق ممکن است، و به خاطر همین اسماء و صفات، باید خداوند را عبادت کرد. ما همیشه مردم را به خاطرمهربانی، دانش و خرد آن‌ها ستایش می‌کنیم، اما مهربانی، دانش و خرد خداوند در بالاترین حد ممکن و به صورت کمال آن است، و هیچ نقص و عیبی در آن وجود ندارد. پس خداوند شایستۀ عالی‌ترین ستایش‌هاست، و ستایش خداوند، شکلی از عبادت است. همچنین خداوند تنها کسیست که خواست‌ها و دعاهای ما صرفاً باید برای او باشد. او در بهترین حالت می‌داند چه چیز برای ما خوب است، و او تنها خوبی را برای ما می‌خواهد، بنابراین تنها او باید عبادت شود و تنها از او کمک خواسته شود. خداوند شایستۀ عبادات ماست، زیرا چیزی دربارۀ خدا هست که این حالت را نسبت به او ایجاد می‌کند. اوکسیست که کامل‌ترین اسماء و صفات را داراست.

یک نکتۀ مهم دربارۀ عبادت خداوند این است که عبادت تنها حق اوست، حتی اگر هیچ گونه راحتی و آسایشی به ما نرسد. اگر زندگی ما پر از رنج باشد نیز تنها باید خداوند را عبادت کنیم. عبادت خداوند وابسته به ارتباط متقابل نیست؛ او زندگی و حیات را به ما ارزانی داشته، و ما در عوض او را عبادت می‌کنیم. لطفاً منظور من را اشتباه نگیرید! خداوند الطاف بسیار زیادی به ما داشته؛ با این حال، خداوند به خاطر ذاتش عبادت می‌شود، و نه به خاطر آنچه تصمیم می‌گیرد- از طریق خرد بی حد و حصرش- تا فضل خود را انتشار دهد. البته دلایل بسیار دیگری نیز وجود دارد که شایستگی خداوند را برای عبادت نشان می‌دهد- مثل عشق، تشکر از نعمت‌ها و موراد دیگر.

آیا خداوند به عبادت ما نیاز دارد؟

این سوال متداول به دلیل فهم اشتباه از خداوند در سنت اسلامی، مطرح می‌شود. قرآن و روایات نبوی به روشنی تشریح می‌کنند که خداوند متعال عاری از هر گونه نیاز است؛ به عبارت دیگر، او کاملاً همه چیز بی‌نیاز است:

«…إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ» (عنکبوت: ۶)

«… چرا كه خدا بي‌نياز از جهانيان (و طاعت و عبادت ايشان) است.»

بنابراین خداوند به عبادت ما نیازی ندارد. هیچ چیزی از عبادات ما نصیب خداوند نمی‌شود، و عدم عبادت ما هیچ چیزی را از خداوند نمی‌گیرد. دلیل عبادت ما این است که او ما را چنین خلق کرده است- با توجه به خرد و رحمتش. خداوند عبادت را از هر دو منظر دنیوی و اخروی به نفع ما قرار داده است.

چرا خداوند ما را آفرید تا او را عبادت کنیم؟

این سوال در کنار پاسخ به عبادت خداوند مطرح می‌شود: «چرا خداوند ما را آفرید تا او را عبادت کنیم؟» خداوند در نهایتِ خوبیست، یعنی کارهای او نه تنها کمال و نهایت خوبیست، بلکه تجلی ماهیت او هستند. علاوه بر این، خداوند خوبی را دوست دارد. این حقیقت که خداوند موجودات عاقلی را آفریده که آزادانه عبادت او را انتخاب می‌کنند و کارهای خوب انجام می‌دهند، به گونه‌ای که برخی آن‌چنان در زهد و تقوا متعالی می شوند، مانند پیامبران، و سپس در پیشگاه خداوند به آن‌ها زندگی ابدی داده خواهد شد، تا جاودانگی عشق صمیمی و مصاحبت را بگذرانند، بزرگترین داستانیست که تا کنون ذکر شده است. از آنجا که خداوند دوستدار تمامی خوبی‌هاست، بدیهیست که چرا او این داستان را به واقعیت تبدیل می‌کند. به صورت خلاصه، خداوند ما را برای عبادت خود خلق کرد، زیرا او خواهان خوبی برای ما بود. خداوند می‌خواهد ما به بهشت وارد شویم. خداوند در قرآن برای ما روشن کرده افرادی که به بهشت می‌رسند، برای تجربۀ رحمت او خلق شده‌اند:

« وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ ۱۱۸ إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ … ۱۱۹» ( هود: ۱۱۸- ۱۱۹)

« اگر پروردگارت مي‌خواست مردمان را (همچون فرشتگان در يك مسير و بر يك برنامه قرار مي‌داد و) ملّت واحدي مي‌كرد ( و پيرو آئين يگانه‌اي مي‌نمود، و آنان در ماديات و در معنويات و در انتخاب راه حق يا راه باطل اختيار و اختلافي نمي‌داشتند. آن وقت جهان به گونه ديگري در مي‌آمد ) ولي ( خدا مردمان را مختار و با اراده آفريده و ) آنان هميشه ( در همه چيز، حتّي در گزينش دين و اصول عقائد آن ) متفاوت خواهند ماند.‏ ۱۱۸ مگر كساني كه خدا بديشان رحم كرده باشد ( و در پرتو لطف او بر احكام قطعي الدلاله كتاب خدا متّفق بوده، هرچند در فهم معني ظنّي الدلاله آن كه منوط به اجتهاد است، اختلاف داشته باشند ) و خداوند براي همين ( اختلاف و تحقّق اراده و رحمت ) ايشان را آفريده است…‏ ۱۱۹»

این که خداوند ما را برای عبادت خود خلق کرده، اجتناب ناپذیر بوده است تا بدین ترتیب اسماء و صفات کامل او خود را آشکار کنند. مطمئناً یک هنرمند آثار هنری خلق می‌کند، زیرا او دارای صفت و ویژگی هنرمندیست. با استدلالی گسترده‌تر، خداوند به شکلی اجتناب ناپذیر ما را خلق کرده است، زیرا که او شایستۀ عبادت است. این اجتناب ناپذیری براساس نیاز نیست، بلکه تجلی ضروری از اسماء و صفات خداوند است.

روشی دیگر برای پاسخ به این سوال، فهم این است که دانش ما به شکل جزء جزء، ناقص و محدود است، و بنابراین ما هرگز قادر نیستیم کلیت خرد خداوند را به دست آوریم. اگر ما تمامی خرد خدوند را درک می‌کردیم، به معنای این بود که ما خدا می‌شدیم و یا خداوند شبیه ما می‌شد، که هر دو غیر ممکن بود. بنابراین، این که ممکن است پاسخی برای این سوال نباشد، نشان گر تعالی دانش خداوند است. به طور خلاصه، خداوند با توجه به خرد و دانش بی نهایتش، ما را برای عبادت خود خلق کرد، و درک دلیل آن از عهدۀ ما خارج است.

مثال زیر را می‌توان روشی علمی برای بررسی این سوال مطرح کرد:

تصور کنید بر لبۀ یک صخره ایستاده‌اید و کسی شما را به درون اقیانوس پر از کوسه هل می‌دهد. حال، کسی که شما را هل داده، یک نقشۀ ضد آب و یک مخزن اکسیژن به شما می‌دهد تا از طریق مناطق امن حرکت کرده و درنهایت به یه جزیرۀ گرمسیری بسیار زیبا برسید و برای همیشه در آن جزیره سعادتمندانه زندگی کنید. اگر هوشیار باشید، از نقشۀ راهنما استفاده کرده و به آن جزیرۀ امن می‌رسید. اما این که خود را درگیر این سوال کنید که چرا به این اقیانوس افتاده‌اید، در نهایت باعث می‌شود کوسه‌ها شما را شکار کنند!

برای مسلمانان، قرآن و سنت‌های پیامبر، نقشه و مخزن اکسیژن است، که مسیر امن زندگی را به ما نشان داده تا آن را به سلامت طی کنیم. ما باید خداوند را بشناسیم، دوست داشته باشیم و از او پیروی کنیم، و تمامی اعمال عبادی خود را تنها برای او جهت دهیم. اصولاً ما این انتخاب را داریم که با نادیده گرفتن این پیام به خود آسیب بزنیم و یا با قبول و پذیرش آن، محبت و رحمت خداوند را در آغوش بگیریم.

منبع: سایت تابش